تدوین و گرد آوری: هاشم عاقل
منبع: آفت‌های دینداری و دعوت‌گری مرحوم دکتر محمد سید نوح
خداوند متعال در قرآن هدایتگر بشریت راجع به اهداف اساسی ارسال انبیاء به ویژه پیامبر پاکی و آزادی عدالت حضرت محمد (ص) میفرماید:
" هو الذی بعث فی الأمیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته ویزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمة وان کانوا من قبل لفی ضلال مبین "[1]
نفس تو مثل شتر خود پرور است
خودپرست و خود سوار و خود سر است
مرد شور آور زمام او به کف
تا شوی گوهر اگر باشی خزف
هر بر خود نیست فرمانش روان
می‌شود فرمان‌پذیر از دیگران[2]
تردیدی نیست که " تزکیه و تربیت " زیربنای حیات با کرامت بشریت و سند پر افتخار آزادی و عدالت و کسب سربلندی دنیا و سعادت آخرت و مهمترین هدف از خلقت و عصاره انسانیت و تنها راه رضایت حضرت احدیت است.
آنان که بسان طبیبی توانا و دردمند دلشان بر دوام در تب نهادن مرهم بر زخمهای ذلت زای زمینیان بوده، قدمهایی در راه نهاده تا قله ای بلند را در مشرف بر سرزمین سرسبز سرافرازی فتح کنند و قلمهای سوار بر مرکب مبارک تر از خون شهیدی را در صفحه پهندشت پندار و واقعیت به حرکت در آورده اند تا آهوی سبک پای اندیشه و آرمان را با کمن کنکاش به دام اندازند.
با بهره گیری از باران با برکت " تقوی " سرزمین درون و بیرون حیات بشری را به سرسبزی و شکوفایی بخشید و با چراغ پر فرغ فرقان در شب‌‌های تاریک زندگی، راه را از چاه بازشناسد و با رهروی در صراط مستقیم صراط پیامبران و صدّیقین و شهدا و صالحین به سر منزل عدالت و آرامش و سر بلندی دنیا و سعادت عقبی رهسپار شوند.
در این مقاله فرصتی است تا مختصری از منش مربیگری را برای علما و طلاب ارزشمند پیش از دیگران برای پرورش خویش و به دنبال آن ارائه الگویی ارزشمند برای آزادی جویان از اسارت ابلیسان ارائه نمایم و وظیفه علما و طلاب را در جهان امروز به عرض برسانم
اول: معرفت وشناخت: 1- آگاهی از ابعاد شخصیتی شخصی که قرار است زمینه تزکیه و تربیت برای او فراهم گردد خواه خویشتن یا دیگران بسیار مهم است، زیرا در منطق منصفیان آمده است که " حکم بر چیزی فرع بر تصور آن است " 2- شناخت و معرفت موازین و مناهج تربیت و منابع معتبر آن و آگاهی از سیر تاریخی و نقش و نیاز به تزکیه و تربیت و توجه به وضهیت و شرایط خانوادگی و فرهنگی و جغرافیای شخص مورد نظر که تنها از طریق دوستی و همنشینی چنین امری کحقق می‌گردد.
دوم: اطمینان متقابل: الفبای تربیت و تشویق و توان بخشیدن به اراده خود و دیگران برای تزکیه و تلاش و توفیق در باز نمودن دل و گام نهادن در دنیای درون میباشد تا مربی از توان و دلسوزی و خیر خواهی و صداقت مربی مطلع گردد و باور بیاورد و زمام امور خویش را در اختیار و اراده و ایماندارانه او قرار دهد. زیرا پایه دعوت پیامبران خدا بر " نصح و امانت " آنان استوار بوده است.
سوم: تعیین نقاط ضعف و قوت: بسیار طبیعی است که طبیبی توانا و مسئولیت پذیر تنها زمانی برای بیمارش نسخه می‌نگارد که نتیجه آزمایشگاههای مختلف او را نگاه نموده باشد. تنها در این صورت است که از نوشتن نسخه ناشیانه و گاهی گران کننده درد دردمند مصون می‌ماند.
همچنین معرفت موارد صحت و سلامت شخص مورد تربیت نیز بسیار پر اهمیت است و در برنامه ریزی برای تقویت موارد صحت و دستگیری او برای کسب سلامت حیاتی و سرنوشت ساز خواهد بود.
چهارم: رعایت اولویتها. پس از معرفت جهات صحت و علت و موازنه مدبرانه میان آنها، مراعات اولیت ضرورت و اهمیت دارد. تا با بهره گیری از حکمت شخصیت او را استقامت ایمانی و اخلاقی ببخشد. اولویت قرآن بر حکمت و واجب بر سنّت است و ضروریات بر حاجیات و حاجیات بر تحسینات از همین بابت است.
پنجم: تدریج در تربیت: به طبیعت طفل در راستای براه افتادن توجه کرده اید که چگونه ابتدا نشستن و سپس بر روی دست و زانو رفتن و بعد برخاستن و آنگاه گامی دو گام نهادن و در نهایت راه رفتن را تجربه می‌کند به خاطر سرکشی نفس انسان و طاق نشدن زود هنگام توان او از آسان باید آغاز نمود. و این سرشت آئین انسان ساز انبیاء الهی است. به سیر نزول آیات آ زادیبخش قرآن برای تحریم و با تعیین تکلیف بر مؤمنان نخستین به درستی نگاه نمایید.
برای دعوتگران و اندیشمندان و طالبان علم و معرفت در عرصه عمل اسلامی در راستای فراهم نمودن مقدمات و لورازم مسئولیت‌‌ها و آمادگی کافی در همه زمینه‌‌ها و به خاطر آنکه از کاروان زندگی مؤمنانه برجای نمانده و دچار ناتوانی و ایستایی نشوند. آشنا نمودن با آفت‌‌ها و بیماریهایی که ممکن است دینداران و دعوتگران به آنها مبتلا شوند که در صورت مبتلا شدن آنان را از ادای نقش و انجام مسئولیت خویش بازمیدارد بسیار ضروری می‌دانم.
آفت‌‌ها و بیماری‌‌ها:
1- افراط ورزی و سخت گیری: آن چنان در عبادت غرق گردیدن که سبب محروم شدن جسم از آرامش و حق بهره مندی از لذت‌‌های پاکیزه بشود، زیرا چنین چیزی زمینه ضعف و ناتوانی و افسردگی را فراهم نموده و به دنبال آن سبب قطع ارتباط و ترک عمل خواهد گردید. حتی ممکن است باعث گرایش براه و رسمی متفاوت با آنچه پیشتر پایبندش بوده بشود. و سرانجام دعوتگر از افراط به تفریط و از تند روی به تنبلی گرایش پیدا می‌کند زیرا بخاطر محدودیت توان و انرژی انسان، در صورتی که از آن تجاوز بشود، سستی و یا ترک عمل را بدنبال خواهد داشت، بروز چنین ناهنجاری از وی طبیعی است. و شاید رمز هشدار شدید اسلام و مخالفت آشکارش با تند روی و افراط و سختگیری در همین نکته نهفته باشد زیرا پیامبر (ص) میفرماید: " از افراط کاری در دین، پرهیز کنید، زیرا سبب نابودی گذشتگان سختگیری در دین بوده است.
2- گروه گریزی و گوشه گزینی: زیرا مسیر مسئولیت طولانی بوده و دارای مراحل متعدد، و موانع فراوان است و مدام به تجدید توان نیازمند میباشد، چنانچه مسلمان راه را با دیگران رهسپار شود، مدام خویش را پر نشاط، با اراده و با تصمیم درست خواهد خواهد یافت. اما از گروه گریزان گردد دوستانی را که سبب تقویت تلاش و نشاط و اراده اش می‌شوند و همتش را به حرکت وامیدارند و خداوند را بیاد او می‌اندازند از دست خواهد داد و دچار افسردگی و سرگردانی شده و چنانچه به یکباره قطع ارتباط نکند و بی عمل هم باقی نماند و به کند کاری و عقب ماندن از دیگران دچار خواهد شد. شاید برخی از اسرار ترغیب و تأکید اسلام راجع به همراهی با جماعت و هشدار به پرهیز از رها کردن آن و تنهایی گزینی در همین موارد نهفته باشد خداوند متعال میفرماید " واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا "[3] و رسول خدا (ص) میفرماید: "بر شما لازم است بودنبا جماعت را رعایت نمایید و از جدایی جدا پرهیز کنید ف زیرا شیطان با تکروان همراه و از همراهان گریزان است، هر کس در پی بهترین جای جنت است، تنها راهش بودن با جماعت است "
3- کوتاهی در مسئولیت‌‌های روزمره: مانند خواب ماندن و از دست رفتن زمان نمازهای واجب به خاطر بیداری بی دلیل بدنبال نماز عشاء بی توجهی به نمازهای مستحب مورد تاکید قرار گرفته، نماز شب، نماز چاشتگاه، تلاوت قرآن،ذکر دعا و طلب آمرزش، دیر رفتن به مسجد، نرفتن به نماز جماعت بدون غذر موجه، این امور و امثال آنها دارای اثرات نامطلوبی هستند و کمترین اثر آنها سستی و تنبلی و ناتوانی و بریدن از جمع و ایستایی است.
4- حرام و شبه حرام خواری: به خاطر کوتاهی در کار نسنجیده روزانه ای که بوسیله آن امرار معاش می‌نماید و یا به دلیل معاملات مشکوک و... چنین کاری زمینه مجازات خداوندی را فراهم می‌کند و کمترین آن سستی و ناتوانی و عقب ماندن از طاعت و بندگی است، و یا دست کم تنبلی و کسلی او سبب محروم گردیدن از لذت نماز و مناجات می‌گردد.
ارجاعات
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - سوره جمعه، قرآن کریم
[2] – مرحوم علامه محمداقبال لاهوری
[3] – سوره‌ی آل عمران 3
نظرات